حمل دریایی بین المللی

حمل دریایی بین المللی چیست؟

به هرگونه تردد در آب‌های بین‌المللی، حمل دریایی بین المللی می‌گویند. امروزه حمل و نقل دریایی در حوزه‌های مختلف از تجارت گرفته تا مسافربری در حال گسترش است. مهم‌ترین دلایل توسعه حمل و نقل دریایی بین المللی عبارت است از:

• حجم و ظرفیت بالا: کشتی‌های کانتینری، فله‌بر و تانکرها می‌توانند مقادیر بسیار زیادی کالا را در یک سفر جابه‌جا کنند که هیچ روش دیگری (مانند حمل هوایی یا زمینی) قادر به رقابت با آن نیست.
• هزینه مقرون به صرفه: برای حجم‌های بزرگ، حمل دریایی ارزان‌ترین روش حمل و نقل بین‌المللی است.
• جهانی بودن: آبراه‌های بین‌المللی تقریباً تمام قاره‌ها را به یکدیگر متصل می‌کنند.

🔷درباره انواع و شرایط حمل و نقل بین المللی اطلاعات کاملی را در مقاله مربوطه مطالعه کنید.

نقش کلیدی حمل‌ و نقل دریایی در تجارت جهانی

در بیان نقش کلیدی حمل و نقل دریایی در تجارت جهانی، همین بس که حمل و نقل دریایی ستون فقرات اقتصاد فیزیکی جهان است. حمل و نقل دریایی جریان کالا، مواد اولیه و محصولات نهایی را در مقیاس عظیم جابجا می‌کند و امکان تخصصی شدن تولید در سطح جهانی را فراهم می‌آورد. مهم‌ترین نقش حمل و نقل دریایی در تجارت جهانی، تسهیل‌گری و امکان‌پذیر ساختن حجم عظیم تجارت کالاها با کمترین هزینه ممکن است و در چند محور کلیدی خلاصه می‌شود که عبارتند از:

• شریان اصلی تجارت جهانی (The Main Artery)
• بهینه‌سازی هزینه (Cost Efficiency)
• پشتیبانی از زنجیره‌های تأمین جهانی (Global Supply Chains)
• استانداردسازی و جهانی‌سازی (Standardization)

• 2️⃣دسته‌بندی بر اساس قرارداد حمل و نقل

این دسته‌بندی بیشتر به نحوه مدیریت فضای کشتی و شرکت حامل مربوط می‌شود:

• الف. حمل خرده بار (Less than Container Load – LCL)
• ب. حمل کانتینر کامل (Full Container Load – FCL)
• ج. چارترینگ (Chartering)

• 3️⃣دسته‌بندی بر اساس مسیر حرکت

• کشتی‌های کانتینربری (Container Ships)
• کشتی‌های فله‌بر (Bulk Carriers)
• تانکرها (Tankers)
• کشتی‌های رو-رو (Roll-on/Roll-off – RoRo)
• کشتی‌های چندمنظوره (Multi-Purpose Vessels – MPVs)
• کشتی‌های بکسل‌کننده و پشتیبانی (Tugs and Support Vessels)

انواع حمل دریایی بر اساس نوع محموله

حمل دریایی بین المللی بر اساس نوع محموله به روش‌های اصلی تقسیم می‌شود که هر کدام نیازمند نوع خاصی از کشتی، تجهیزات و اسناد هستند. این دسته‌بندی اساس مدل کسب و کار در کشتیرانی بین‌المللی را تشکیل می‌دهد. انواع حمل دریایی بین المللی بر اساس ماهیت کالا عبارتند از:

مراحل حمل و نقل دریایی

مراحل حمل و نقل دریایی از زمان تحویل کالا به شرکت کشتیرانی تا تحویل آن به گیرنده نهایی، یک فرآیند پیچیده و چند مرحله‌ای است که نیازمند هماهنگی دقیق بین طرفین مختلف است. مراحل کلی آن به شرح زیر است:

• رزرو و اعلام بار (Booking & Shipping Instruction)
• بسته‌بندی و آماده‌سازی کالا (Packing & Preparation)
• تحویل کالا به شرکت حمل (Cargo Delivery to Carrier)
• صدور بارنامه (Bill of Lading – B/L)
• بارگیری کالا بر روی کشتی (Loading onto Vessel)
• طی مسیر حمل دریایی (Ocean Transit)
• تخلیه کالا در بندر مقصد (Unloading at Destination Port)
• تشریفات گمرکی و ترخیص (Customs Clearance)
• تحویل کالا به گیرنده (Cargo Delivery to Consignee)
• حمل و نقل داخلی (Inland Transportation)

1. عوامل مرتبط با کالا و محموله
2. عوامل مرتبط با مسیر و زمان
3. هزینه‌های جانبی و اجباری (Surcharges)

چگونه استعلام دقیق بگیریم؟ بهترین راه برای دریافت هزینه ارسال دریایی بار، استعلام مستقیم از شرکت‌های فورواردری بین‌المللی یا شرکت‌های کشتیرانی است. هنگام استعلام، باید اطلاعات زیر را به طور دقیق ارائه دهید:

• نوع محموله (مثلاً: کانتینر ۴۰ فوتی استاندارد، یا ۵۰۰ کیلوگرم غلات).
• بندر یا شهر مبدأ دقیق (Port of Loading – POL).
• بندر یا شهر مقصد دقیق (Port of Discharge – POD).
• شرایط تحویل (Incoterms) مورد نظر (مثلاً:  FOB، CIF یا EXW)، زیرا این شرط تعیین می‌کند کدام بخش از هزینه‌ها بر عهده فرستنده و کدام بخش بر عهده گیرنده است.

مدت زمان کلی حمل دریایی را می‌توان به دو بخش اصلی تقسیم کرد:

زمان سفر دریایی (Ocean Voyage Time)	مدت زمانی است که کشتی برای پیمودن مسیر بین بندر مبدأ و بندر مقصد صرف می‌کند. این زمان از لحظه خروج کشتی از بندر مبدأ تا لحظه ورود و پهلوگیری در بندر مقصد محاسبه می‌شود.
زمان عملیات جانبی (Port & Terminal Operations Time)	این بخش، بخشی حیاتی و اغلب نادیده گرفته شده از کل زمان حمل و نقل است که به زمان لازم برای فرآیندهای غیرسفر مرتبط است که شامل زمان آماده‌سازی در مبدأ (تا قبل از حرکت کشتی)، زمان ماندگاری در بنادر واسطه، زمان عملیات تخلیه در مقصد (تا بعد از پهلوگیری) و زمان ترخیص و تحویل نهایی است.

اصطلاحات مهم حمل و نقل دریایی

در دنیای پیچیده حمل دریایی بین المللی، هر اصطلاح و عبارتی می‌تواند معنای خاص خود را داشته باشد و درک صحیح آن‌ها تأثیر زیادی بر روند عملیات، مدیریت و برنامه‌ریزی دارد. هریک از این اصطلاحات از انواع کشتی‌ها و تجهیزات گرفته تا فرایندهای بارگیری و تخلیه، می‌توانند به کارآمدی و دقت فعالیت‌های دریایی کمک کنند.

اصطلاحات مربوط به انواع کشتی‌ها

• کشتی کانتینری (Container Ship)
• کشتی تانکر (Tanker Ship)
• کشتی باری (General Cargo Ship)

مسیرهای مهم حمل و نقل دریایی

با توجه به اینکه حمل و نقل دریایی بین المللی شریان اصلی تجارت جهانی است، برخی از مسیرها به دلیل حجم بسیار بالای تبادل کالا، اهمیت استراتژیک و اقتصادی فوق‌العاده‌ای دارند. این مسیرها معمولاً از کانال‌های مهم عبور می‌کنند و حجم زیادی از کانتینرهای دنیا را جابجا می‌کنند. مهم‌ترین و پرترددترین مسیرهای حمل و نقل دریایی بین المللی عبارتند از:

1️⃣مسیر آسیا – اروپا (Asia – Europe Trade Route)

این مسیر احتمالاً شلوغ‌ترین و مهم‌ترین مسیر تجاری جهان است، زیرا تولید عظیم کالاهای مصرفی در شرق آسیا (چین، کره، جنوب شرق آسیا) را به بازارهای پرمصرف اروپا متصل می‌کند.

• مسیر اصلی: شرق آسیا (بندر شانگهای، سنگاپور، بندر نینگبو)
• اهمیت استراتژیک: عبور کامل از کانال سوئز که کوتاه‌ترین مسیر آبی بین این دو قاره است.

2️⃣مسیر آسیا – آمریکای شمالی (Trans-Pacific Trade Route)

این مسیر دومین مسیر شلوغ جهان است و حجم عظیمی از کالاهای تولیدی آسیا را به مصرف‌کنندگان بزرگ ایالات متحده و کانادا می‌رساند. درباره قوانین و شرایط ارسال کالا به کانادا در مقاله مربوطه بیشتر بخوانید.

• مسیر اصلی: شرق آسیا (شانگهای، شنژن، بوسان)
• اهمیت: این مسیر مستقیماً اقیانوس آرام را قطع می‌کند و شامل چندین سرویس منظم است.

همچنین آشنایی با مسیرهای حمل و نقل دریایی، در صادرات به آمریکای شمالی کمک شایانی میکند و برای ایجاد ارتباطات تجاری قوی‌تر مناسب است.

4️⃣مسیرهای متمرکز بر کانال‌ها و آبراه‌های استراتژیک

برخی مسیرها اهمیت خود را مدیون عبور از تنگه‌ها و کانال‌های حیاتی هستند که به عنوان گلوگاه‌های (Chokepoints) حمل و نقل شناخته می‌شوند:

کانال سوئز (Suez Canal)	اگرچه این یک مسیر کامل نیست، اما به عنوان حیاتی‌ترین گلوگاه در مسیر آسیا-اروپا شناخته می‌شود. هرگونه انسداد (مانند حادثه کشتی اور گیون) تأثیر جهانی بر زنجیره تأمین می‌گذارد.
کانال پاناما (Panama Canal)	این کانال اقیانوس اطلس و آرام را در آمریکای مرکزی به هم متصل می‌کند و مسیر بین سواحل شرقی و غربی آمریکا و همچنین آسیا و شرق آمریکا را به شدت کوتاه می‌کند.
تنگه مالاکا (Strait of Malacca)	این تنگه باریک بین مالزی و اندونزی، دروازه ورودی و خروجی اصلی اقیانوس هند و دریای چین جنوبی است. حجم عظیمی از نفت و کالاهای آسیایی از اینجا عبور می‌کنند و به همین دلیل اهمیت ژئوپلیتیکی بالایی دارد.

5️⃣مسیرهای منطقه‌ای مهم

• مسیرهای داخلی آسیا Intra-Asia) Trade): رشد اقتصادی شدید آسیا باعث شده است که حمل و نقل بین خود کشورهای آسیایی (مانند حمل از چین به هند یا جنوب شرق آسیا) به یکی از پررونق‌ترین مسیرها تبدیل شود.

• مسیر اروپا به خاورمیانه و شبه‌قاره هند: این مسیرها با استفاده از کانال سوئز، کالاهای اروپایی را به کشورهای حاشیه خلیج فارس و هند می‌رسانند.

• مقیاس اقتصادی و مقرون به صرفه بودن (Cost-Effectiveness)
• ظرفیت حمل بسیار بالا (High Capacity)
• پوشش جغرافیایی گسترده و جهانی
• ایمنی و امنیت نسبی محموله
• پایداری محیط زیستی (نسبت به حمل هوایی)

معایب و خطرات حمل و نقل دریایی

با وجود مزایای فراوانی که حمل و نقل دریایی برای تجارت جهانی به ارمغان می‌آورد، این روش حمل و نقل بدون معایب و خطرات نیست. این چالش‌ها اغلب به دلیل ماهیت فیزیکی اقیانوس‌ها، طولانی بودن فرآیند، و پیچیدگی‌های لجستیکی ناشی از آن به وجود می‌آیند. در اینجا مهم‌ترین معایب و خطرات حمل و نقل دریایی آورده شده است:

زمان حمل و نقل طولانی (Long Transit Time)	1-تأخیرهای ذاتی 2-تأخیرهای غیرقابل پیش‌بینی
ریسک‌های مرتبط با شرایط محیطی و ایمنی	1-شرایط آب و هوایی 2-خطر غرق شدن و گم شدن کالا 3-آسیب‌های ناشی از رطوبت و تغییر دما
پیچیدگی‌های لجستیکی و هزینه‌های اضافی	1-هزینه‌های اضافی غیرقابل پیش‌بینی (Surcharges) 2-هزینه‌های نگهداری در بندر (Demurrage و Detention) 3-مسائل بندری (Port Congestion)
محدودیت در ردیابی و کنترل	1-ردیابی کمتر دقیق 2-تأخیر در اسناد
محدودیت در مناطق بدون دسترسی به آب‌های آزاد	نیاز به حمل چندوجهی (Multimodal)

ابعاد کانتینرها در حمل دریایی بین المللی

ابعاد کانتینرهای مورد استفاده در حمل و نقل دریایی بین‌المللی بر اساس استانداردهای ISO (سازمان بین‌المللی استانداردسازی) تعیین می‌شوند تا قابلیت تعویض‌پذیری (Interchangeability) و انباشت (Stacking) ایمن بر روی کشتی‌ها و در پایانه‌ها تضمین شود. رایج‌ترین کانتینرها، کانتینرهای Dry Van (General Purpose) هستند که در دو طول اصلی و دو ارتفاع استاندارد عرضه می‌شوند.

نکات مهم:

• عرض استاندارد: تقریباً تمام کانتینرهای استاندارد (۲۰ و ۴۰ فوت) عرض ۲.۴۳۸ متری دارند تا بتوانند روی هم چیده شوند و فضای مناسبی در کشتی اشغال کنند.
• ارتفاع استاندارد (Standard Height): ارتفاع استاندارد ۲.۵۹۱ متر است.
• ارتفاع بالا (High Cube): ارتفاع ۲.۸۹۶ متر که ۱ فوت بلندتر است و برای افزایش فضای داخلی استفاده می‌شود.
• ابعاد کانتینرهای تخصصی: کانتینرهایی مانند Reefer (سردخانه دار) یا Open Top معمولاً همان ابعاد استاندارد ۲۰ یا ۴۰ فوتی را دارند، اما به دلیل تجهیزات داخلی (مانند واحد تبرید در رفرها)، ممکن است فضای داخلی و ظرفیت وزنی خالص آن‌ها کمی کمتر از همتایان Dry Van باشد.

هنگام برنامه‌ریزی حمل، همیشه باید به ابعاد خارجی برای بارگیری در کشتی، و به ابعاد داخلی و ظرفیت وزنی خالص برای تعیین حداکثر کالایی که می‌توانید بسته‌بندی کنید، توجه شود.

• مواد منفجره
• گازها
• مایعات قابل اشتعال
• جامدات قابل اشتعال، مواد خود واکنش دهنده، مواد خود به خود گرم شونده
• مواد اکسیدکننده و پراکسیدهای آلی
• مواد سمی و عفونی
• مواد رادیواکتیوی
• مواد خورنده
• سایر مواد و اقلام خطرناک

مقررات و ریسک های کلیدی در حمل کالای خطرناک دریایی

حمل این کالاها بسیار سخت‌گیرانه است و با ریسک‌های زیر همراه است:

• تفکیک (Segregation): مهم‌ترین قانون، عدم قرار دادن مواد شیمیایی ناسازگار در کنار یکدیگر است. برای مثال، اسیدها نباید در نزدیکی مواد اکسیدکننده حمل شوند، زیرا ترکیب آن‌ها می‌تواند منجر به انفجار یا آزاد شدن گازهای سمی شود. این تفکیک هم در داخل کانتینر و هم بین کانتینرهای مختلف روی عرشه یا در انبارهای کشتی رعایت می‌شود.
• بسته‌بندی و نشانه‌گذاری (Packaging and Marking): کالاها باید در بسته‌بندی‌های تأیید شده توسط سازمان ملل (UN Certified Packaging) قرار گیرند و روی آن‌ها برچسب‌های استاندارد (Diamonds) و شماره UN درج شود تا در صورت بروز حادثه، واکنش سریع و صحیح صورت گیرد.
• اعلامیه و مستندات (Declaration): فرستنده موظف است اعلامیه کالای خطرناک (DGD – Dangerous Goods Declaration) را با جزئیات کامل (وزن، حجم، کلاس، شماره UN و گروه بسته‌بندی) ارائه دهد. خطوط کشتیرانی معمولاً قبل از پذیرش محموله، این اسناد را بازبینی می‌کنند.
• محدودیت‌های پذیرش (Booking Restrictions): برخی خطوط کشتیرانی یا کشورها، حمل برخی کلاس‌ها یا مقادیر خاصی از کالای خطرناک را ممنوع یا به تعداد محدودی در هر سفر محدود می‌کنند.

در صورت عدم رعایت مقررات IMDG Code، محموله خطرناک می‌تواند توسط مقامات بندر یا خط کشتیرانی رد شود، جریمه‌های سنگینی اعمال گردد، یا در صورت بروز حادثه، پوشش بیمه‌ای از بین برود.

مقایسه حمل دریایی بار با سایر روش‌ های حمل ‌و نقل

حمل و نقل دریایی به عنوان ستون فقرات تجارت جهانی، در مقایسه با سایر روش‌های حمل و نقل (زمینی، ریلی و هوایی)، دارای ویژگی‌ها، مزایا و معایب منحصربه‌فردی است.

حمل و نقل دریایی در مقابل حمل هوایی (اقتصادی بودن در برابر سرعت)

• دریایی: تنها زمانی منطقی است که هزینه حرف اول را بزند و زمان اهمیت ثانویه داشته باشد (مثلاً برای یک تلویزیون ارسالی از چین به اروپا، سه هفته انتظار پذیرفته است). این روش از نظر اقتصادی به صرفه‌تر است.
• هوایی: برای کالاهایی با ارزش بالا (مانند قطعات الکترونیکی حساس، داروهای خاص) یا زمانی که بازار نیازمند کالا به سرعت است (مانند مد فصلی جدید)، هزینه اضافی سرعت را توجیه می‌کند.

حمل و نقل دریایی در مقابل حمل ریلی و جاده‌ای (پوشش و اتصال)

• دریایی: در فواصل بین‌المللی طولانی و بین‌قاره‌ای برتری مطلق دارد. اما به خودی خود کار را تمام نمی‌کند.
• ریلی/جاده‌ای: این دو روش در فواصل طولانی بین مبدا و مقصد و یا در جابه جایی‌های داخلی به عنوان مکمل حمل دریایی عمل می‌کنند. درواقع برای خدمات حمل و نقل “از درب کارخانه تا بندر” (First Mile) و “از بندر تا انبار نهایی” (Last Mile) استفاده می‌شوند. این دو روش، انعطاف‌پذیری بیشتری در توزیع داخلی دارند که حمل دریایی فاقد آن است.

سوالات متداول حمل دریایی بین المللی

جمع بندی

انتخاب روش حمل و نقل یک تصمیم استراتژیک است که همیشه باید بر اساس سه عامل اصلی هزینه، سرعت، و ماهیت کالا (حجم و ارزش) صورت می‌گیرد. حمل دریایی بین المللی، به دلیل ظرفیت بی‌رقیب و هزینه پایین، امروزه اصلی‌ترین شریان تجارت جهانی است و روز به روز نیز این صنعت در تجارت جهانی پررنگ‌تر می‌شود.